6. Ünite Enerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi Ders Notu + PDF Konu Anlatımı

8. Sınıf 6. Ünite 1. Konu Besin Zinciri ve Enerji Akışı

🌞 Enerjinin Kaynağı:

Yazının sonunda bulunan PDF indir butonu ile indirebilirsiniz.

8. Sınıf Fen bilimleri 6. Ünite: Tüm canlıların enerji kaynağı Güneş’tir.

Bitkiler, güneş ışığını kullanarak fotosentez yapar ve kimyasal enerjiye dönüştürür.

Bu enerji, besin zinciri boyunca canlıdan canlıya aktarılır.

🔹 Besin Zinciri Nedir?

Doğada besinlerin ve enerjinin aktarım sırasını gösteren çizgisel bir ilişkiye besin zinciri denir.

Her zincirde bir üretici ve çeşitli tüketiciler bulunur.

Sıra genelde şöyle olur:

Bitki → Otçul → Etçil → Ayrıştırıcı

Alg → Su piresi → Küçük balık → Büyük balık → İnsan

Tahıl bitkisi → Fare → Yılan → Baykuş

Yaprak → Tırtıl → Kurbağa → Leylek

NOT: Besin zinciri mutlaka üretici canlı ile başlamalıdır.

🔹 Besin Ağı Nedir?

Canlılar doğada yalnızca tek bir zincirle beslenmez.

Birçok besin zinciri birbirine bağlanarak bir besin ağı oluşturur.

Besin ağı, doğadaki enerji akışını daha gerçekçi şekilde gösterir.

🧪 Örnek:

Ot → Çekirge → Kurbağa → Yılan → Şahin

Ot → Tavşan → Tilki

Besin ağı örneği:

Ot hem çekirge hem tavşan tarafından yenebilir.

Tavşan tilki veya kartal tarafından yenebilir.

Bu bağlantılar birleşince besin ağı oluşur.

🌱 Beslenme Şekillerine Göre Canlılar

Besin zincirinde canlılar üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar olarak üç grupta incelenir.

✅ 1. Üreticiler

Kendi besinini fotosentez yaparak üreten canlılardır.

Enerjilerini Güneş ışığından alır. Güneş ışığını kimyasal enerji ile besine çevirmektedir.

Ürettikleri besin, zincirin üst basamaklarındaki canlılara aktarılır.

Örnekler: Bitkiler, algler (su yosunu)

✅ 2. Tüketiciler

Besinlerini kendileri üretemez, üretici canlılardan alırlar.

Beslenme şekline göre 3 gruba ayrılır:

Otçullar: Ot ile beslenir (örnek: tavşan, inek, çekirge).

Etçiller: Et ile beslenir (örnek: kurt, aslan, yılan).

Hepçiller: Hem ot hem et yer (örnek: insan, ayı).

Besin zincirindeki yerine göre:

1. Tüketici: Üreticilerden beslenir. Otçuldur. (örnek: tavşan, çekirge).

2. Tüketici: 1. tüketicileri yer (örnek: kurbağa, tilki).

3. Tüketici: 2. tüketicileri yer (örnek: kartal, şahin).

Çimen (Üretici) → Çekirge (1. Tüketici) → Kurbağa (2. Tüketici) → Yılan(3. Tüketici)

⚠️ Aynı canlı farklı zincirlerde farklı basamakta olabilir.

Ot → Çekirge → Kurbağa → Yılan → Kartal (Burada Yılan, 3. tüketici)

Ot → Fare → Yılan → Tilki (Burada Yılan, 2. tüketici)

✅ 3. Ayrıştırıcılar (Çürükçül Canlılar)

Besin zincirinde adı yazılmaz ama her basamakta görev yapar.

Ölü canlıları, atıkları, kalıntıları ayrıştırarak toprağa mineral madde olarak geri kazandırır. Canlıların çürümesini sağlar.

Örnekler: Bakteriler, mantarlar

📊 Besin Zincirindeki Canlıların Sayılarının Değişimine Göre Yorumlar:

🌿 Besin Zinciri Örneği:

Çimen → Tavşan → Tilki → Kartal

Üretici (Çimen) sayısı artarsa:

1.Tüketici (Tavşan) sayısı artar çünkü besinleri çoğalır. Bu da zincirdeki tüm canlıların sayısının artmasını sağlar.

1. tüketici (Tavşan) sayısı artarsa:

Üreticiler (Çimen) daha fazla tüketildiği için sayıları azalır.

2. tüketici (Tilki) sayısı artar çünkü daha fazla besin bulur.

3. tüketici (Kartal) sayısı artar. Çünkü daha fazla Tilki bulunur.

2. tüketici (Tilki) sayısı artarsa:

1. tüketici (Tavşan) sayısı azalır çünkü daha fazla avlanır.

Üreticiler (Çimen) sayısı artar çünkü tavşanlar azaldı.

3. tüketici (Kartal) sayısı artar çünkü tilkiler daha fazla besin sağlar.

3. tüketici (Kartal) sayısı artarsa:

2. tüketici (Tilki) sayısı azalır.

1. tüketici (Tavşan) sayısı artar.

Üretici (Çimen) sayısı azalır

⚠️ Özet:

Besin zincirindeki her canlı sayısındaki artış ya da azalış, zincirin diğer halkalarını etkiler. Bu nedenle doğadaki denge çok hassastır.

🔺 Ekoloji – Enerji Piramidi ve Özellikleri

Enerji Piramidinin Özellikleri

Enerji Aktarımı: Her basamaktaki enerjinin yaklaşık %10’u bir üst basamağa aktarılır. Geri kalanı ısı olarak kaybolur.

Zehirli Maddelerin (Toksinlerin) Birikimi: Üst basamaklara çıktıkça toksik madde birikimi artar. Çünkü her üst basamak alttaki canlılardan daha çok madde tüketir.

Canlı Sayısı: Piramidin alt basamaklarında canlı sayısı çoktur. Yukarı çıktıkça canlı sayısı azalır.

Biyokütle (Toplam Kütle): Alt basamakta fazla, üst basamakta azdır.

Vücut Büyüklüğü: Yukarıya çıkıldıkça vücut büyüklüğü genelde artar.

Enerji Miktarı: Piramidin alt basamağında en fazla enerji bulunur. Yukarıya çıktıkça enerji azalır.

2. Konu Enerji Dönüşümleri

🌱 Fotosentez

Fotosentez, bitkilerin ve bazı bakterilerin, ışık enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürmesi olayıdır.

📌Bitkiler karbondioksit (CO₂) ve su (H₂O) kullanarak ışık enerjisi yardımıyla besin (glikoz) ve oksijen (O₂) üretirler.

📌 Tepkime Denklemi:

6CO2+6H2O→→C6H12O6+6O26CO₂ + 6H₂O

📌 Enerji Dönüşümü:

Işık Enerjisi → Kimyasal Enerji (besin)

📌 Fotosentez için gerekli koşullar: Işık, Su, Karbondioksit, Klorofil (yeşil pigment)

📌 Sonuç: Oksijen açığa çıkar, Kimyasal enerji besinde depolanır.

📌 Fotosentezin Önemi: Tüm canlılara enerji kaynağı sağlar. Atmosfere oksijen kazandırır.

📌 Kimler Fotosentez Yapar?

• Yeşil bitkiler (çimen, ağaçlar, tarım bitkileri)
• Algler (su yosunları)
• Bazı bakteriler (siyanobakteriler / mavi-yeşil algler)

✅ Fotosentez Hızına Etki Eden Faktörler

Fotosentezin hızı hem genetik faktörlere hem de çevresel faktörlere bağlıdır.

🔹 Genetik Faktörler (Bitkinin yapısına bağlı)

Klorofil Sayısı

Klorofil miktarı arttıkça fotosentez hızı artar.

Yaprak Genişliği

Geniş yaprak → Daha fazla ışık alır → Fotosentez hızı artar.

Yaprak Rengi

Yeşil tonları koyu olan yapraklarda klorofil fazladır → Fotosentez daha hızlı olur.

Yaprak Sayısı

Yaprak sayısı arttıkça fotosentez yapacak yüzey alanı artar.

Enzim Miktarı

Fotosentezde görevli enzimler fazla ise reaksiyonlar hızlanır.

🔹 Çevresel Faktörler (Dış ortam koşulları)

CO₂ Miktarı

Karbondioksit miktarı arttıkça fotosentez hızı artar (belirli bir doygunluğa kadar).

H₂O Miktarı

Su fotosentezin hammaddesidir, yeterli olmazsa fotosentez durur.

Işık Şiddeti

Işık şiddeti arttıkça fotosentez artar (belli bir noktaya kadar).

Sıcaklık

Fotosentez enzimlerle gerçekleştiği için sıcaklık arttıkça belirli bir noktaya kadar hızlanır, aşırı sıcaklıkta enzimler bozulur ve hız düşer. En iyi fotosentez sıcaklığı 25 – 35 derece civarıdır.

Işık Rengi

Fotosentez en çok mor, kırmızı mavi ışıkta fazladır. Yeşil ışıkta en yavaştır (çünkü yapraklar yeşil ışığı yansıtır).

Su Miktarı

Belirli bir düzeyde su olmazsa fotosentez gerçekleşmez. İdeal seviyeye ulaştıktan sonra su miktarı artasa da fotosentez hızı değişmez.

LGS Notları

• Fotosentez kloroplast organelinde gerçekleşir.
• Yapay ışıkta da fotosentez olur.
• Bitki gece gündüz sürekli solunum yapar. Sadece ışık varlığında fotosentez yapar.
• Kapalı kapta bitki sorularında ortamda Kireç Suyu varsa. Kireç suyu CO2 varlığında bulanır. Rengin bulanması bitkinin fotosentez yaptığını gösterir.
• Yapraklarda fotosentez yapıldığına kanıt olarak iyot damlatılması yapılır. İyot ışık alan yerlerde mavi, mor renge dönüşürken ışık almayan yerlerde renk değiştirmez.

🔋 Hücresel Solunum

Tüm canlılar yaşamsal faaliyetleri için enerjiye ihtiyaç duyar. Bu enerjiyi besinlerin parçalanmasıyla ATP (enerji) formunda elde ederler.

Hücresel solunum 3 farklı şekilde gerçekleşebilir:

Oksijenli Solunum

Oksijensiz Solunum

Fermantasyon (Laktik Asit Fermantasyonu – Etil Alkol Fermantasyonu)

✅ Oksijenli Solunum

Tanım: Besinlerin oksijen kullanılarak parçalanması sonucu CO₂, H₂O ve bol miktarda enerji (ATP) açığa çıkar.

Hangi canlılar yapar?

İnsanlar, hayvanlar, bitkiler, mantarlar

Nerede gerçekleşir?

Mitokondri organelinde

Denklem: C6H12O6+6O2→6CO2+6H2O+ENERJI˙(ATP)

En çok enerji bu yolla üretilir.

Her nefes alıp verdiğimizde, hücrelerde glikoz parçalanır

✅ Oksijensiz Solunum

Besinlerin oksijen kullanılmadan parçalanmasıdır.

Hangi canlılar yapar?

Bazı bakteriler, bazı mantarlar (maya), bazı tek hücreliler

Nerede gerçekleşir?

Sitoplazma

Enerji oksijenli solunuma göre az üretilir (çünkü besin yeterince parçalanmaz).

Günlük Hayat Örneği:

Çöplerdeki bakteriler oksijensiz solunum yapar → Metan (CH₄), Hidrojen Sülfür (H2S) ve kötü kokulu gazlar çıkar.

✅ Fermantasyon

Besinlerin oksijen kullanılmadan, enzimler yardımıyla parçalanıp enerji elde edilmesidir.

Enerji üretimi en az bu yolla olur.

İki çeşidi vardır:

Laktik Asit Fermantasyonu

Etil Alkol Fermantasyonu

1️⃣ Laktik Asit Fermantasyonu

Glikoz (Besin) →LaktikAsit+Enerji

Kimler yapar?

Bazı bakteriler

İnsanlarda çizgili kaslar (yoğun egzersiz sırasında)

Laktik asit kaslarda birikir → Yorgunluk ve kramp yapar

Günlük Hayat Örnekleri:

Sütten yoğurt ve peynir yapımı

Turşu yapımı

Üzümden sirke yapımı

2️⃣ Etil Alkol Fermantasyonu

Glikoz (Besin) →EtilAlkol+CO2+Enerji

Kimler yapar?

Maya mantarları

Günlük Hayat Örnekleri:

Hamurun kabarması (CO₂ gazı hamuru kabartır)

Şarap yapımı (üzümden)

Sirke oluşumu (ikinci fermantasyon ile)

NOT: Sorularda en çok Laktik Asit ve Etil Alkol Fermantasyonu farkı üzerinden soruluyor. Etil Alkol Fermantasyonunda CO2 üretimi varken Laktik Asitte yoktur. Hamurun kabarmasını sağlayan da zaten Etil Alkol Fermantasyonu sırasında açığa çıkan CO2’dir.

3. Konu Madde Döngüleri

Canlıların yaşamını sürdürebilmesi için su, karbon, oksijen gibi maddeler canlı ve cansız çevre arasında sürekli dolaşır.

Bu olaya madde döngüsü denir.

Madde döngüleri sayesinde hem doğadaki madde miktarı dengelenir hem de hayat devam eder.

🌊 Su Döngüsü

Kaynaklar: Deniz, göl, nehir, buzullar, yer altı suları, canlılar

Nasıl gerçekleşir?

Güneş enerjisi ile sular buharlaşır, atmosfere su buharı olarak çıkar.

Canlılar da solunum, terleme ve boşaltım yoluyla su buharı verir.

Atmosferdeki su buharı yoğuşarak bulutları oluşturur.

Yoğunlaşan su, yağmur, kar veya dolu olarak yeryüzüne geri döner.

Kimler etkiler?

Mantar, bitki, hayvan ve bakteriler su döngüsünde rol alır.

🌍 Karbon Döngüsü

Karbon nerede bulunur?

Canlıların yapısındaki karbonhidrat, yağ, protein, DNA gibi moleküllerde

Karbonun dolaşımı:

Bitkiler ve algler fotosentez yapar, CO₂ kullanır → Besin ve oksijen üretir.

Hayvanlar ve insanlar bu besinleri yer → Karbon canlılara geçer.

Canlılar solunum yapar → Atmosfere CO₂ verir.

Canlılar ölür veya atık, döküntü bırakır → Ayrıştırıcılar bu organik maddeleri parçalar → CO₂ açığa çıkar veya karbon toprağa geçer.

Fosil yakıtların yanması → Atmosfere fazladan CO₂ ekler.

Önem: Karbon döngüsü, enerji akışı ve madde dengesinin devamını sağlar

🌬 Oksijen Döngüsü

Kaynak: Bitkiler ve algler fotosentez yapar, atmosfere O₂ verir.

Kullanım:

Hayvanlar, insanlar, bitkiler oksijenli solunum yapar → O₂ kullanır, CO₂ çıkarır.

Atmosferdeki oksijen oranı: Yaklaşık %21

Not: Atmosferdeki oksijenin tek kaynağı fotosentezdir.

🌱 Azot Döngüsü

Azot, canlılar için çok önemlidir çünkü proteinlerin ve DNA’nın yapısında bulunur.

Bu nedenle azot mutlaka alınması gereken bir maddedir.

Atmosferde %78 oranında azot gazı (N₂) bulunur.

⚠️ Bitkiler ve insanlar atmosferdeki azotu doğrudan kullanamaz.

Hayvanlar (tüketiciler) azotu bitkileri yiyerek veya bitkiyle beslenen hayvanları yiyerek alır.

Bitkiler ise azotu topraktan alır.

Azot Toprağa Nasıl Geçer?

Şimşek ve yıldırımlar: Atmosferdeki N₂ gazı, elektriksel boşalmalarla nitrat (NO₃⁻) ve nitrit (NO₂⁻) bileşiklerine dönüşür → Toprağa karışır.

Azot bağlayıcı bakteriler: Fasulye, nohut, bezelye gibi baklagillerin köklerinde yaşar.

N₂ gazını bitkilerin kullanabileceği bileşiklere dönüştürür:

Nitrat (NO₃⁻)

Nitrit (NO₂⁻)

Amonyak (NH₃)

Amonyum (NH₄⁺)

✅ Bu sayede bitkiler, bu bileşikleri alarak yapısına katar.

(Mantarlarda da azot alımı bitkilere benzer şekilde gerçekleşir.)

Azotun Canlılara Geçişi

Bitkilerden otçul canlılara

Otçullardan etçil veya hepçil canlılara

Böylece besin zinciri yoluyla azot canlılar arasında taşınır.

Azotun Toprağa Dönüşü

Canlıların atıkları, ölü bedenleri ayrıştırıcılar tarafından parçalanır.

Azotlu bileşikler tekrar toprağa karışır.

Azotun Atmosfere Geçişi

Toprakta fazla azot varsa bazı bakteriler bu azotu N₂ gazı olarak atmosfere geri verir

✅ Özet Akış:

Atmosfer (N₂) → Şimşek/Yıldırım + Azot bağlayıcı bakteriler → Toprak (NO₃⁻, NO₂⁻, NH₃, NH₄⁺) → Bitki → Otçul → Etçil → Ayrıştırıcı → Toprak → Atmosfer

4. Konu Çevre Sorunları

🌍 Çevre Sorunları

İnsan faaliyetleri ve doğal olaylar sonucunda çevrede olumsuz değişiklikler meydana gelir. Bu değişiklikler canlı yaşamını, ekosistem dengesini ve iklimi etkiler. Çevre sorunları küresel boyutta bir problemdir.

Başlıca Çevre Sorunları:

Hava, su ve toprak kirliliği

Doğal kaynakların tükenmesi

Küresel ısınma

Ozon tabakasının incelmesi

Atık ve geri dönüşüm problemleri

🌡 Sera Etkisi

Güneşten gelen ışınlar Dünya’yı ısıtır.

Isının bir kısmı atmosferdeki sera gazları (CO₂, CH₄, su buharı) tarafından tutulur.

Bu olaya sera etkisi denir ve normalde Dünya’nın yaşanabilir sıcaklıkta kalmasını sağlar.

⚠️ Ancak fosil yakıt kullanımı, ormanların yok edilmesi gibi sebeplerle sera gazlarının artması → Küresel ısınmaya yol açar.

🔥 Küresel Isınma

Atmosferde sera gazlarının artması sonucu Dünya’nın ortalama sıcaklığı yükselir.

Sonuçları:

Buzulların erimesi → Deniz seviyesi yükselir.

İklim değişiklikleri

Tarımsal üretimde dengesizlik

Bazı canlı türlerinin yok olması

🛡 Ozon Tabakasının İncelmesi

Ozon tabakası (O₃), Güneş’ten gelen zararlı UV ışınlarını tutar.

CFC gazları (kloroflorokarbon) içeren spreyler, soğutucular ozon tabakasını inceltir.

Sonuçları:

UV ışınları artar → Cilt kanseri, göz hasarı

Bitki örtüsünde ve ekosistemde zarar

👣 Ekolojik Ayak İzi

Bir bireyin veya toplumun doğa üzerindeki tüketim ve atık etkisini gösterir.

Örneğin:

Daha fazla enerji harcamak

Fazla su kullanmak

Çok araç kullanmak

Çözüm: Enerji tasarrufu, yenilenebilir enerji, geri dönüşüm

♻ Sürdürülebilir Kalkınma

Doğal kaynakları bugünün ihtiyaçları da düşünülerek gelecek nesillere taşımak için yapılan kalkınma çalışmalarıdır.

Örnekler:

Yenilenebilir enerji kullanımı

Tarımda kimyasal kullanımını azaltma

Geri dönüşüm sistemleri kurma

🔄 Geri Dönüşüm

Kullanılmış maddelerin yeniden işlenip aynı ürün olarak üretime kazandırılmasıdır.

Faydaları:

Doğal kaynakları korur

Çevre kirliliğini azaltır

Enerji tasarrufu sağlar

Örnek maddeler: Kağıt, cam, metal, plastik, organik maddeler

Diğer 8. Sınıf konu anlatım ve ders notlarını sitemizden ücretsiz indirebilirsiniz.